Veeg de vloer aan

Eén januari is de dag waarop de mensen die vuurwerk hebben afgestoken de straat op gaan om te vegen. Natuurlijk zitten er altijd wat tussen die hun troep laten liggen, maar dat wordt afgekeurd door de gemeenschap. Althans, dat is mijn ervaring. Pas dit jaar realiseerde ik me dat er genoeg plekken in Nederland zijn waar deze norm niet geldt. Daarmee bedoel ik niet dat op deze plekken asociale mensen wonen, maar dat er plekken zijn waar men anders denkt over wat je 'hoort' te doen. Dat op verschillende plekken verschillende normen gelden is geen nieuws. Waarom is dit dan interessant?

Overal in het land vonden dit jaar acties plaats die mensen moesten aansporen, stipt om twaalf uur 's middags, mee te doen met het 'nieuwjaarsvegen'. Over het algemeen vind ik dit soort acties sympathiek, maar vraag ik me af hoeveel mensen ze daadwerkelijk mobiliseren. Waarom zou je gaan vegen als niemand in jouw buurt dat normaal gesproken doet? Dan ben je mooi de rotzooi van de buren aan het opruimen. Mensen zijn niet puur egoïstisch, maar wel wezens die niet houden van luie profiteurs, toch? Wanneer het al de gewoonte is in een buurt om te vegen, is het juist wel logisch dat mensen hieraan meedoen; uiteindelijk profiteert iedereen ervan als iedereen zijn steentje bijdraagt en luie profiteurs worden afgerekend op hun gedrag.

In de situatie waarin niemand veegt lijkt het onwaarschijnlijk dat één persoon ermee begint (want die persoon moet zich opofferen) en in de situatie waarin de meeste mensen vegen lijkt het onwaarschijnlijk dat iemand er weer mee stopt (want iedereen profiteert ervan). Eigenlijk lijkt het onmogelijk om van de ene situatie naar de andere te gaan. Toch zijn er straten waarin het de norm is om te vegen. Die straten moeten daar toch eens mee begonnen zijn? Conclusie: mensen zijn minder egoïstisch dan je zou denken. Dat biedt perspectief.

In gemeenschappen kan de norm ontstaan dat je moet vegen, waardoor mensen zich daadwerkelijk bezwaard gaan voelen als ze deze plicht niet vervullen. Dan kunnen we ook zorgen voor normen die zeggen dat je niet onnodig de auto mag nemen als je met het openbaar vervoer kan reizen, een aanzienlijk deel van je inkomen moet doneren aan goede doelen, of zuiniger moet leven door minder te kopen en te verspillen. Het lijkt een utopie, een wereld waarin mensen deze dingen doen uit plichtsbesef. De ervaring laat echter zien dat dit best realistisch is en dat sociale normen en moraliteit sterker kunnen zijn dan egoïsme.